De relatie tussen de mens en het paard is al heel oud en ook heel bijzonder. Geen enkel ander dier heeft de geschiedenis van de mensheid zo beïnvloed als het paard. Waar de oermens het paard eerst als voedselbron beschouwde, ontdekte hij weldra zijn kracht en snelheid en adopteerde hem als nutsdier. Meer nog, als een emotionele metgezel.
Bronnen: horseandhealth.be, ugent.be, hippocampus.nl, manege Dennenhof Landegem
“Een paard ziet, hoort, voelt alles... het dier houdt je meteen een spiegel voor. Deze interactie werkt bevrijdend”
Net als de hond heeft het paard zich steeds meer aangepast aan de mens, of werd het aangepast door selectieve fokkerij. Het paard hielp in de landbouw, was een lastdier voor nomade volkeren en stelde zijn snelheid in dienst van de jacht. Maar het paard was ook een symbool van macht en werd ingezet in menige veldslagen.
Gelukkig benaderen de meeste mensen paarden als een gelijkwaardige partner en stellen zich open voor het dier. Het dier is mooi, groot, sterk gespierd en esthetisch, en dwingt respect af. Maar dat zijn niet zijn enige troeven. Zonder paarden te willen vermenselijken, kan men met wetenschappelijk onderbouwde zekerheid stellen dat zij, net als andere sociale diersoorten, in staat zijn ‘relaties’ aan te gaan, gevoelens te ervaren en zelfs, in het kader van sociale interactie, een altruïstisch gedrag laten zien. Ook met niet-soortgenoten zoals de mens!
Deze drang tot binding, het gekoppelde vertrouwensband en het typische kuddegedrag (beschermen van de veulens en de zwakkere dieren binnen een familiestructuur) verklaart waarom vele paarden aanvoelen hoe ze moeten omgaan met kinderen, mensen met een beperking of kwetsbare personen.
Dit leidt ons tot de essentie van dit artikel dat zal handelen over een bijzondere, dankbare relatie tussen mens en paard (of pony) via hippotherapie en/of equitherapie. Het verschil tussen beide therapieën heeft te maken met hoe men het paard wenst te gebruiken, zijn inbreng en met welke therapeutische bedoelingen, lichamelijk of zowel fysisch als psychisch.
Hippotherapie is een therapievorm waarbij men het paard gebruikt als een middel – een medium – om de fysieke en mentale gezondheid van de persoon te bevorderen of te herstellen, bv. bij een revalidatie of een aangeboren beperking, bij de eerste ernstige tekenen van dementie, of als men geestelijk in de knoop zit. Hierbij staat het paard centraal tussen de ‘patiënt’ en de therapeut, als in een soort driehoeksrelatie. Ongeacht of het om fysieke of een mentale therapeutische aanpak gaat, men gaat ervan uit dat een paard alles ziet, hoort en voelt. En meteen hierop reageert. Het dier houdt je als het ware een spiegel voor, of het gaat om gevoelens van angst, onzekerheid, pijn of verbazing. De interactie met het paard werkt bevrijdend en stimuleert het gebruik van alle zintuigen waardoor je bewust wordt van het hier en het nu. Als het gaat om mensen met een beperking, wordt weleens de term ‘snoezelen’ of zintuigactivering gebruikt.
Zowel verbale als niet-verbale communicatie spelen hierbij een belangrijke rol. Mensen met sociale of psychische problemen kunnen, door met het paard te communiceren, werken aan de opbouw van hun zelfvertrouwen, het kanaliseren van hun emoties en het aanpassen van hun gedragspatroon. Het dier wordt een metgezel, het vangt je emoties op en steunt je zonder te oordelen bij het nemen van beslissingen.
Paarden beschikken over een speciaal en uitgebreid bewegingsaanbod. De ritmische bewegingen in combinatie met de warmte en de geur die een paard afgeeft, ontspannen het lichaam. De reflex-remmende houding op een paard zorgt onder meer voor vermindering van spasmen en spanningen. Het verbetert het evenwicht en de stabiliteit van de onderrug, de heup, het bekken en de romp.
Hippotherapie kan ook ingezet worden als (re)creatieve activiteit ter ontspanning, in groepsverband of individueel, en voor ruiters met of zonder beperking. Door de interactie met het paard of pony leer je je eigen mogelijkheden en grenzen inschatten en bouw je zelfvertrouwen op, alsook rekening houden met een ander levend wezen.
Equitherapie wordt ondersteund door therapeutische, niet-conventionele en complementaire medische zorg. Het wordt toegepast voor zowel fysieke als psychologische behandelingen en gebruikt het paard als bemiddelaar en therapeutische partner. Ook hier gaat het om het spiegelen van emoties door met het paard te communiceren. Een therapie met paarden is zodoende een alternatief voor, of een aanvulling op, gesprekstherapieën. Het helpt bij allerhande psychologische klachten zoals verslaving, depressie, eetstoornissen, faalangst en zo meer.
“Paarden voelen niet alleen hun soortgenoten aan, maar detecteren ook feilloos de signalen die wij als mensen uitsturen”
Hoe het allemaal begon
Bepaalde therapeutische handelingen met paarden zijn sinds de oudheid bekend, vooral bij de Grieken. Helende praktijken met paarden werden ietwat vergeten in de Middeleeuwen, maar herontdekt in de Renaissance onder impuls van geleerden zoals Mercuriale, Fuller en Vescosi die het vanaf de 15e-eeuw hadden over het belang van paardrijden in de traditionele en moderne geneeskunde. In de 18e-eeuw zou de Duitse pedagoog Christian Jahn het paardrijden aanbevelen voor mensen die leden aan hypochondrie. Ook de Franse filosoof Diderot beschreef de heilzame aspecten van het paardrijden in zijn Encyclopedia (1751).
De eerste echte studies over therapeutisch paardrijden dateren van 1870 in Parijs als onderdeel van een proefschrift. Hierin concludeerde ene dokter Chassaigne dat paardrijden vele voordelen had bij de behandeling van hemiplegie, dwarslaesie en diverse neurologische aandoeningen. Iedereen werd in die tijd geleidelijk overtuigd dat deze eerste vormen van equitherapie heilzaam waren voor het menselijk lichaam, met name de bloedsomloop, de luchtwegen, het spierstelsel en het hart.
Maar de grote doorbraak danken wij aan een Deense amazone – Lis Hartel – die een zilveren medaille haalde op de Olympische Spelen van Helsinki in 1952, nadat ze haar polio had overwonnen door doelgericht en intensief de paardensport te beoefenen.
Hoe gaat het in zijn werk?
Om veilig en effectief te zijn, verloopt psychotherapie met paarden onder begeleiding van een gediplomeerde therapeut. Als er namelijk emoties of pijngevoelens naar boven komen, moet er een professionele begeleider aanwezig zijn die de patiënt kan helpen om deze gevoelens te verwerken. De taak van de therapeut is om het gedrag van het paard, waarmee de patiënt in interactie gaat, te observeren. Hij of zij zal vervolgens deze observaties communiceren aan de patiënt en vragen stellen. Het doel is om het gedrag van de patiënt te kunnen veranderen zodat conflicten, met zichzelf en met anderen, in de toekomst kunnen vermeden worden. Doorgaans wordt er steeds naast het paard gewerkt. Enkel als het in het therapieproces past, kan de patiënt het paard bestijgen.
De regio Groot‑Gent telt een aantal centra (mogelijks ook zorgboerderij en manege) die zich professioneel inzetten in het therapeutisch paardrijden voor de revalidatie en rehabilitatie van personen (volwassenen en kinderen) met een beperking, fysisch of psychosociaal. Als voorbeelden citeren wij vrijblijvend Equidream in Beervelde, I For Horse in Gottem, Equivalencia - De Paardentuin in Destelbergen, Caballo in Zottegem en Manege Dennenhof in Landegem waar wij even te gast waren.
