Al van bij de start van de film kende Gent een zeer levendige bioscoop- en filmcultuur. Over de hele stad verspreidde zich diverse filmzalen, van grote statige gebouwen tot kleine wijkcinema’s. De zalen Capitole, Savoy, Majestic, Plaza, Select, Eldorado, Century en Rex waren enkele van de meer dan 30 Gentse filmzalen die in het centrum en de buitenwijken van de stad waren gevestigd.
Bronnen: persblog.be, proefschrift Gent Kinemastad Lies van de Vijver, sogent, beeldbank.stad.gent, Roger Laute, Bart de Graeve
Gent ‘Kinemastad’
In de topjaren kende de stad een vrij grote diversiteit aan bioscoopzalen. In het centrum kon men terecht in mooi uitgedoste filmpaleizen, maar ook in de vele wijkbioscopen die de voorsteden van de stad telden kon men van de film genieten. De bijnaam ‘Gent Kinemastad’ dankt onze stad dus ook aan de vele zalen buiten het centrum zoals bijvoorbeeld de Royal in de Sleepstraat, de Novy aan de Brugse Poort, de Metro op de Ottergemsesteenweg of de Ganda aan de Bevrijdingslaan.
Het totale aantal zalen lag in 1952 rond ongeveer een 30-tal etablissementen. Maar twee bioscopen – nl. de Capitole en de Vooruit – hadden een capaciteit van meer dan 1500 stoelen, het gros had 500 tot maximum 700 stoelen. En in tegenstelling tot de meeste steden, waar cinema’s gedijden in meer mondaine buurten, situeerde de meerderheid van de Gentse cinemazalen zich in arbeiderswijken.
De oude cinema’s in Gent werden soms geassocieerd met de ideologische stempel van de uitbaters of eigenaars van de filmzaal, wat vandaag ondenkbaar is. De Vooruit en de Cameo werden gelinkt aan de socialistische beweging. De Plaza werd gelinkt aan de liberalen terwijl een aantal kleinere zalen een katholieke stempel droegen (de Casino, de Nova en de Pax). Maar het politieke karakter en de kleur van de zaalexploitant bleken uiteindelijk verwaarloosbaar te zijn, de mensen kwamen vooral voor het filmaanbod.
De Velstraat, het Gentse mekka van de filmzalen
Om en bij de bekendste winkelstraat van de stad waren maar liefst vijf bioscoopzalen gevestigd: de Majestic, de Eldorado, de Plaza, de Casino en ietsje verder de Savoy. Deze laatste mikte vooral op een Franstalig publiek en bracht veel (goede) Franse films.
Om zich duidelijk te onderscheiden van de concurrentie was de programmatie primordiaal. Zo was de Century gekend voor zijn westerns en oorlogsfilms; musicals en Duitstalige films waren eerder het handelsmerk van de Plaza, en de Capitole en Majestic stonden eerder borg voor het betere filmwerk en de zeer gesmaakte Disney-tekenfilms. Low budget B-films werden gebracht door de cinema’s Rex en Select. Andere filmzalen zoals de Vooruit waren niet alleen volkser, de programmatie was vaak eerder ideologisch getint.
Naarmate de jaren verstreken, vervlakte deze ‘segregatie’ in de Gentse bioscoopwereld. En deze stempel was al helemaal niet meer bestaande toen het eerste multiplex cinemacomplex in Gent opende. De komst van de Decascoop met haar 12 schermen en meer dan 3100 zitplaatsen – vanaf toen echte zetels in de plaats van fluwelen klapstoelen – schudde het bioscooplandschap flink door mekaar. Het luidde het einde voor vele zalen, vooral in de Veldstraat. Bioscoopzalen werden omgebouwd tot winkel (Majestic), shoppingcenter (de Century en Select), theater-variétézaal (Capitole) of brandden zelfs gewoon uit in verdachte omstandigheden (Leopold). Soit, wat overbleef aan zalen specialiseerde zich toen in alternatieve en avant-garde genres zoals de Studio Skoop, of in de erotiek zoals de ABC.
Red de Rex
Verstopt achter de hoge kruinen van het Maria-Hendrika-plein staat een verlaten gebouw dat opvalt door zijn iconische retro-gevel met grote raampartijen bovenop geflankeerd door het geraamte van drie immense rode neonletters: R, E en X. Dit zijn de restanten van een van de kleinere cinema’s die Gent ooit telde.
Het gebouw Cinema Rex opende in 1933 en deed jaren dienst als bioscoopzaal. De Rex was populair bij de liefhebbers van kortere low budget B-films en bij treinreizigers omwille van zijn ligging aan het station Gent-Sint-Pieters. Het pand werd even na de sluiting in 1982 een casino, maar stond sedertdien een hele tijd leeg en vervallen, het werd zelfs een kraakpand.
De plaatselijke actiegroep ‘Red de Rex’ pleitte al een lange tijd bij de stad om het gebouw te redden, maar het eigendom stond niet te koop. Recent kwam daar echter gelukkig verandering in.
De oude bioscoop krijgt dus binnenkort een tweede leven dankzij de stad. Sogent, het stadsontwikkelingsbedrijf kocht de oude bioscoop in december 2023 voor bijna 1,2 miljoen euro en liet het erkennen als erfgoed. De gevel en de cinemazaal zijn inmiddels beschermd, net als het interieur dat heel wat authentieke art-deco elementen telt. Het plafond van de zaal was voorzien van een blauwe koepelvorm met kleine sterretjes. De illusie van een voorbijtrekkend wolkendek werd hierbij ondersteund door ‘brenographs’, projectors voorzien van draaiende schijven met ingetekende wolkjes. De wandbekleding bestond uit pleisteren reliëf-weergaves van stadsgezichten. De filmzaal van Rex had een ventilatiesysteem en bood aldus een dankbare verademing in vergelijking met de vaak oververhitte en berookte zalen van toen.
De renovatiewerken worden geraamd op 1,7 miljoen euro, kosten die men deels zal recupereren via Vlaamse subsidies.
De Rex is een bijzonder gebouw dat werd ontworpen door de Gentse architect Geo Henderick. Hij ontwierp tevens de Ciné Palace aan de Sint-Michielsbrug (later de Sphinx) en de iconische Directeurswoning aan de Terneuzenlaan. Hij was tevens verantwoordelijk voor de verbouwing van het Coliseum aan de Kuyperskaai. In de jaren ’50 wijzigde de Gentse architect Frans Merlé het interieur van de Rex-zaal in een sobere en strakke stijl.
Volgens de stad heeft het gebouw veel potentieel naar analogie met het Wintercircus. Het is de bedoeling om van de Rex een nieuwe trekpleister in de stad te maken.
Er zijn verschillende pistes. De stad overweegt om er het FilmFest Gent onder te brengen. Het festival is het grootste van het land en moet Gent op de kaart blijven zetten als filmstad. Voorts denkt de stad ook in de richting van een ‘Huis van de Cinema’, als museum en educatief centrum voor Vlaanderen, een concreet concept om een platform te kunnen bieden waarbij cinefiele activiteiten kunnen gebundeld worden in een professioneel en historisch kader. Samenwerking met andere culturele instellingen zoals het KASK, het Conservatorium, het MIAT, Film Plateau en Art Cinema OFFoff behoren eveneens tot de mogelijkheden. Tenslotte dient het nieuwe gebouw uiteraard een boost te geven aan de stationsbuurt.
Gisteren het Wintercircus, vandaag de Cinema Rex en morgen een vernieuwde Opera Gent... Gentenaars zijn in deze krappe tijden allesbehalve cultuurbarbaren!
